Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (EMDR), bilgi işleme modeli merkez alınarak yapılandırılmış bir tedavi yaklaşımıdır. Psikodinamik, bilişsel-davranışçı, kişi merkezli, beden temelli ve etkileşimsel terapiler gibi farklı psikoterapi modellerinin unsurlarını standartlaştırılmış bir dizi prosedür ve klinik protokolle bütünleştirmektedir. EMDR diğer terapi modellerinden farklı olarak, sakkadik göz hareketlerini (gözlerin sağa-sola veya aşağı-yukarı hareket ettirilmesi) içermektedir. Shapiro, kendi kişisel deneyimi sonuncunda sistematik ve bilinçli bir şekilde yapılan sakkadik göz hareketlerinin zorlayıcı yaşam olaylarına ait rahatsız edici içeriklerin (duygu, düşünce, beden duyumu) yoğunluğunu azaltabildiğini fark ederek EMDR’i geliştirmiş ve zamanla bu modelin içeriğini zenginleştirmiştir. Başlangıçta ruhsal açıdan zarar verici durumları hafifletmek için tasarlanmış olan EMDR şimdilerde olumsuz yaşam deneyimlerini takip eden bir dizi şikâyeti ele almak için de kullanılmaktadır.
Danışanın Öyküsü ve Tedaviyi Planlama (1. Evre): Bu evrede öncelikle danışanın güvenliği ile ilgili faktörlerin, yani danışanın işlevsel olmayan bilgiyi işlemesi sırasında ortaya çıkabilecek olan yüksek düzeyde rahatsızlıkla başa çıkabilme düzeyinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Danışanın fiziksel ve duygusal kapasitesi ve ayrıca risk faktörleri (terapi sürecinde problem yaratabilecek sağlık sorunları) değerlendirilir. EMDR sürecine uygun olduğuna karar verilen danışanların tedavi planlarını oluşturabilmek için patolojiye neden olan ilk olaylar, yaşanan olayların güncel semptomlarla olan ilişkileri, bu semptomların tetikleyicileri ve gelecekte ihtiyaç duyulabilecek olan bazı pozitif davranışlar (kaynaklar) değerlendirilir. İkinci ve diğer evrelere geçilebilmesi için terapistin değerlendirmesini tamamlayıp danışana ait tüm klinik tabloyu elde etmesi ve detaylı bir terapi planı oluşturması gerekmektedir.
Hazırlık (2. Evre): Bu evre terapist ve danışan arasında terapötik bağın kurulması, terapist tarafından terapi sürecinin ve etkilerinin danışana detaylı bir şekilde açıklanması, danışanın kaygılarının değerlendirilmesi, rahatlama ve güvenlik prosedürlerinin uygulanmasını kapsamaktadır. Terapistin, danışanı seanslar sırasında ortaya çıkabilecek duyumsal ve duygusal rahatsızlıklar hakkında bilgilendirmesi çok önemlidir. Ayrıca, danışan EMDR teorisi ve prosedürleri ile ilgili bilgilendirilir. Danışanın seanslar sırasında ortaya çıkabilecek yüksek düzeyde rahatsızlık veren içerik ile başa çıkabilmesi için stabilizasyon egzersizleri uygulanır. Danışanın rahatsızlık verici içerik ile başa çıkabilecek kadar güçlenmesinin ardından üçüncü evreye geçilir.
Değerlendirme (3. Evre): Travmatik anı, bu anıyla ilişkili duygular, bilişsel ve fiziksel duyumlar detaylı olarak değerlendirilir. Travmatik anının belirlenmesinin ardından anıyı en iyi temsil eden zihinsel resim ya da imge ve bu resme ya da imgeye eşlik eden danışanın kendisine dair işlevsel olmayan olumsuz inancını belirlemesi istenirDaha sonra bu olumsuz inancın yerine konulabilecek, olumsuz inancın zıddı olabilecek ve danışanın bu resme/imgeye baktığında gerçekte sahip olmak istediği olumlu bir inancı belirlemesi istenir. Son olarak, danışandan resim/imge ve olumsuz inanca odaklandığında ortaya çıkan fiziksel duyumların bedeninin neresinde hissettiği bilgisi alınır. Bu evre, hedef anıyı ve işlemeyi tamamlamak için gerekli olan bileşenlere dair bilgilerin alınmasını ve temel bir müdahalenin oluşturulmasını sağlar.
Duyarsızlaştırma (4. Evre): Dördüncü evrede işlevsel biçimde işlenemeyen anıları ve bu anılara bağlı tüm kanallardaki (resimler, bilişler, duygular, duyumlar) bilginin ortaya çıkarılması ve travmatik anıya ilişkin duyguların duyarsızlaştırılması amaçlanmaktadır. Terapist danışandan resim/imge, olumsuz inanç ve rahatsızlık hissine odaklanmasını isteyerek çift yönlü uyarım setlerini uygular. Çift yönlü uyarım sağa-sola göz hareketlerini, danışanın sağ ve sol dizlerine ritmik dokunuşların yapıldığı dokunsal vuruşları veya danışanın sağ ve sol kulaklarına ritmik şekilde verilen işitsel tonları kapsamaktadır. Her set sonunda danışandan derin bir nefes alıp vermesi ve aklına ne geldiyse söylemesi istenir. Setin bitiminde danışanın verdiği içerik sonraki setlerde işlenir ve süreç her sette bu şekilde devam ettirilir.
Yerleştirme (5. Evre): Temel hedef olumsuz inancın yerine konmak üzere belirlenen olumlu inancın vurgulanması ve güçlendirilmesidir. En uygun olumlu inanç danışanın değerlendirme aşamasında belirlediği olumlu inançla aynı ya da bu inançtan farklı olabilir. Danışandan belirlediği olumlu inanç ile travmatik anıyı zihninde bir arada tutması istenir ve çift yönlü uyarımlar uygulanarak değerlendirme aşamasında danışanın belirlediği olumlu inancın güçlendirilmesi sağlanır.
Beden Tarama (6. Evre): Olumlu inancın tamamen yerleştiğinden emin olduktan sonra, danışandan hedef anıyı ve olumlu inancı aklında tutarak vücudunu baştan aşağı taraması ve herhangi bir gerginlik, sıkıntı ya da olumsuz beden duyumunun olup olmadığını değerlendirmesi istenir. Olumsuz beden duyumlarının olması durumunda bu duyumlar tamamen ortadan kalkana kadar çift yönlü uyarım setlerine devam edilir. Bu aşamanın temel varsayımı işlevsel olmayan malzemenin bedensel yansıması olduğu ve altıncı evrede arta kalan bu bedensel duyumları belirlemenin ve işlemenin geriye kalan tüm işlenmemiş içeriğin çözülmesini olanaklı kılmasıdır.
Kapanış (7. Evre): Bu evrede yeniden işlemenin tamamlanmış olmasına ya da olmamasına bağlı olmaksızın danışan her seans sonunda duygusal bir dengeye geri döndürülür ve ikinci evrede belirtilen stabilizasyon egzersizlerinden biri ya da daha fazlası her EMDR seansı sonunda uygulanır. Buna ek olarak, her seans sonunda terapistin danışana bir sonraki seansa kadar yaşayabilecekleri ile ilgili bilgi vermesi gerekmektedir. Yani, seans aralarında işlemenin devam ettiği, travmatik anı ile ilişkili rahatsızlık verici resim, düşünce ya da duyguların ortaya çıkabileceği bilgisi verilerek danışandan tüm bu materyali not alması ve rahatsızlık duyduğu durumlarda stabilizasyon egzersizlerini yapması istenir.
Yeniden Değerlendirme (8. Evre): Bu son evre ilk EMDR seansından sonraki her seansın başında uygulanır. Danışanın önceki seansta elde ettiği tedavi etkilerinin sürdürülüp sürdürülmediği ve travmatik anının optimal bir şekilde proses edilme durumu değerlendirilir. Son yapılan seansta hedef alınmış materyalle ilgili proses edilmesi gereken ruhsal yansımaların olup olmadığı değerlendirilir ve seanslar arasında ortaya çıkmış rahatsız edici içerik varsa bunlar çift uyarım setleri ile işlenir. Bu aşama terapistin uygulanan EMDR protokolünün etkililiğini değerlendirmesi ve bu vasıtayla bütün tedavi planını şekillendirmesini sağlar.
EMDR’in Kullanım Alanları
. Kişilik Bozuklukları
. Panik Bozukluğu
. Kaygı Bozuklukları
. Depresyon
. Komplike Yas
. Disosiyasyon
. Rahatsız Edici Anılar
. Fobiler
. Ağrı Rahatsızlıkları (Migren, Fibromiyalji)
. Yeme Bozuklukları
. Performans Kaygısı
. Stres ile Başa Çıkma
. Bağımlılıklar
. Cinsel ve/veya Fiziksel Taciz
. Beden Algısı Bozuklukları
. Cinsel İşlev Bozuklukları
. Davranım Bozuklukları ve Özgüven Sorunları
. Kompleks Travma
Kaynak: Ayhan H, Çeçen Eroğul AR. Dissosiyatif bozukluklar ve travma sonrası stres bozukluğunda EMDR terapisi. Öztürk E, editör. Psikotravmatoloji. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2022. p.120-8.
